ترسیم ساختار علمی بروندادهای نویسندگان حوزه ی نفت با تأکیدی بر تعیین جایگاه ایران و کشورهای اُپک، در پایگاه نمایه استنادی علوم، در سال های 1990 تا 2009

هدف از پژوهش حاضر ترسیم نقشه علم نگاری (ساختار علم) تولیدات علمی حوزه نفت در نمایه استنادی علوم طی سال-های 1990 تا 2009 و تعیین جایگاه کشورهای اُپک و ایران در این میان است. این پژوهش با استفاده از روش تاریخ نگاری و تحلیل استنادی که از روش های علم سنجی است، صورت پذیرفته است. جامعه مورد پژوهش را تمامی مدارک حوزه نفت نمایه شده در نمایه استنادی علوم که از طریق پایگاه "وب آو ساینس" قابل دسترسی است تشکیل می دهد. داده ها با استفاده از پایگاه "وب آو ساینس" و وارد کردن واژه petroleum در فیلد جستجوی موضوع و انتخاب نمایه استنادی علوم و اعمال محدوده زمانی 1990 تا 2009 جمع آوری شده است. سپس داده ها در فایل های 500 رکوردی ذخیره و به منظور انجام تحلیل های لازم به نرم افزار "هیست سایت" افزوده شد و نقشه علم نگاری هم بر اساس نمره استنادی محلی (lcs) و هم بر اساس نمره استنادی جهانی (gcs) توسط این نرم افزار ترسیم و خروجی های لازم در نرم افزار صفحه گسترده اکسل ذخیره شد. مجموع مدارک حوزه نفت نمایه شده در نمایه استنادی علوم، طی سال های 1990 تا 2009 برابر با 22226 مدرک بود. در این بین کشور آمریکا با 6296 مدرک (32/28%) پرتولیدترین کشور در میان کشورهای جهان بود. در میان کشورهای اُپک نیز نیجریه با 286 مدرک در رتبه اول کشورهای اُپک و رتبه 18 جهانی از نظر میزان تولید مدارک علمی این حوزه قرار دارد. ایران با 169 مدرک (76/0% از کل مدارک جهان و 15% از مدارک کشورهای اُپک) در رتبه 25 جهانی و رتبه 3 کشورهای اُپک قرار دارد. نتایج نشان داد که هرچند ایران به لحاظ تولید جایگاه نسبتاً مناسبی دارد اما به لحاظ استناد از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. larter از کشور کانادا با 81 مدرک در رتبه اول پرتولیدترین نویسندگان حوزه نفت معرفی شد. در سطح کشورهای اُپک "ریاضی" دانشمند ایرانی الاصل ساکن کشور کویت با 28 مدرک در رتبه نخست قرار دارد. در سطح ایران نیز "مدرس" از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و "موسوی دهقانی" از پژوهشگاه صنعت نفت هرکدام با 5 مدرک پرتولیدترین نویسندگان در سطح ایران در حوزه نفت بوده اند. در میان موسسات و دانشگاه ها، russian academy of science با 321 مدرک در رتبه اول قرار دارد. در میان موسسات و دانشگاه های کشورهای عضو اُپک، kuwait university با 81 مدرک در رتبه اول و در رتبه 21 جهانی قرار دارد. در میان موسسات و دانشگاه ها در سطح ملی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با 19 مدرک در رتبه اول قرار دارد. این دانشگاه در میان موسسات و دانشگاه های کشورهای اُپک رتبه 9 را در اختیار دارد. به طور کلی دانشگاه ها و موسسات ایران از جایگاه مناسبی برخوردار نیستند. سه مجله organic geochemistry، energy & fuels وbulletin of the american association of petroleum geologists هم از لحاظ میزان تولید و هم نمره استناد محلی و جهانی از مهمترین مجله های این حوزه می-باشند. مجله petroleum science and technology با منتشر کردن 58 مدرک از نویسندگان حوزه نفت کشورهای عضو اُپک در رتبه اول قرار دارد و نویسندگان ایرانی بیشترین مدارک خود را در مجله fluid phase equilibria (11مدرک) به چاپ رسانده اند که این مجله از جایگاه مناسبی به لحاظ تولید و استناد قرار ندارد. همچنین نقشه علم نگاری 6 خوشه موضوعی را نشان داد. خوشه اول در سال های 1990 تا 2000 شکل گرفته است. مدارک این خوشه به موضوع "تجزیه و بررسی ترکیبات و ساختمان مولکولی عناصر نفت " می پردازند. خوشه 2 که از خوشه 1 منشعب شده از سال 2000 شروع شده و تا سال 2004 ادامه یافته است. مدارک این خوشه به "بررسی خواص و عناصر ترکیبات نفتی با استفاده از روش طیف سنجی جرمی" پرداخته اند. خوشه 3 طی سال های 1990 تا 1997 شکل گرفته و به موضوع "بررسی و مدل سازی شرایط تولید و تشکیل نفت از سنگ منشاء" پرداخته است. خوشه 4 که بیشترین مدارک را در خود دارد از سال 1990 شروع شده و تا سال 2003 ادامه یافته است. این خوشه به موضوع "بررسی تجزیه زیستی نفت و ترکیبات آن توسط باکتری ها و جلبک ها" اختصاص دارد. خوشه 5 از سال 1991 شروع و تا 1997 ادامه یافته است. مدارک این خوشه به "بررسی ویژگی ها و تاریخچه مخزنی نفت" پرداخته اند. خوشه 6 که کوچکترین خوشه این نقشه علم نگاری است، طی سال های 1998 تا 2003 شکل گرفته است و به موضوع "بررسی هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای" اختصاص دارد.